28 MART 1970 DEPREMİ

        Gelen baharın ılık güneşi altında Gediz’de yine pazar kurulmuş ve insanlar yorucu bir günün ardından yatmaya hazırlanıyordu.

            Saatlerin 23.05’şi gösterdiği an,aniden yerin derinliklerinden gelen Richter ölçeğine göre 7.2 şiddetindeki deprem,ilçenin üstene korkunç bir kabus gibi çökerken Gediz’i de bir anda yurt ve dünya gündeminin başına oturtuverdi.

            Zifiri bir karanlık  ve karanlıktan kopup gelen çığlıklar, yardım dileyen acı dolu iniltiler, yangınlar, cayır cayır yanan insanlar, korku, dehşet, çaresizlik ve aniden başlayan yağmur...

            1970 Gediz Depremi, ilçe tarihine işte böylesine acılar yaşanan bir felaket olarak geçti. Ateş her zaman düştüğü yeri yakardı. O gün de öyle oldu. Ancak ateş bu kez 26 bin konutun üstüne birden düşmüştü.

            Her şey altı saniyede olup bitmiş,deprem 1086 can almış, 1258 kişi de yaralanmıştı. Deprem 13.250 km2’lik alanda yıkıma neden oldu ve Türkiye’nin %45’inde hissedildi. Bu alan içinde 9.473 bina yıkıldı ya da ağır hasar gördü.

            Konumu 39 derece , 21 dakika kuzey enlemi ve 29 derece, 51 dakika doğu boylamı olan depremin etkinlik gösterdiği yer ikinci derece deprem kuşağında Turgutlu-Sındırgı-Simav-Gediz kırık hattı üzerindeydi.

            Deprem Akçaalan-Kayaköy ve Dereköy’den Hisarcık'a kadar kuzey batı istikametinde uzanan bir fay hattı ile Çomaklar-Çukurören köyleri istikametinde uzanan fay hattının şakuli hareketlerinden meydana gelmiştir.

            Deprem alanı 2.5 milyon yıl önce oluşmuştur. Deprem sonrasında Yunuslar Köyü yakınındaki Seyranbaşı Tepesi eteğinde en büyük açıklığı 50 cm olan 7 cm yatay,15-20 cm düşey atımlı bir yarık saptanmıştır. Çavdarhisar’da 10-15 cm düşey atımlı bir yarık gözlenmiştir. Gediz ilçe merkezi güneyinde Gediz Çayı, Bulacık Dere kavşağında, Çayçinge Köyü çevresinde gerilme çatlağı sistemleri saptanmıştır.

            1970 depreminin derinliği 5-10 km olup, episantında açığa çıkan enerji 2x10 üstü 22 ERG’dir.

            Richter ölçeğine göre Gediz’de 7.2,Emet’te 7, Simav’da 6, Kütahya’da 5 şiddetinde ölçülmüştür.

 Depremin Yol Açtığı Can Kaybı

 Gediz ve 80 Köy                     976 ölü            842 yaralı

Emet ve 77 Köy                      105 ölü            310 yaralı

Aslanapa ve 32 Köy                   3  ölü              17 yaralı

Simav ve 67 Köy                        2  ölü                5 yarılı

Diğer il ve ilçeler                                                84 yaralı

Toplam                                 1086 ölü          1258 yaralı

 Depremin Yol Açtığı Mal Kaybı

 Yer                  Yıkık ve Ağır Hasarlı Bina               Ağır Hasarlı Bina      Az Hasarlı Bina

 Gediz ve 80 köy          5807                                                   2926                           2240

Emet ve 77 köy           2871                                                   3699                           2994

Aslanapa 32 köy          284                                                    1107                             564

Simav ve 67 köy          228                                                      966                            2994

Altıntaş ve 13 köy        211                                                      400                             380

Toplam                        9401                                                   9098                           7261

             Uşak ilinde: Ulubey-Banaz-Sivaslı ilçeleri ve 72 köyde 71 bina yıkılmış ya da ağır hasar görmüş, 558 bina orta, 484 bina ise depremi az hasarla atlatmıştır.

Afyon merkez ve köylerinde 1 bina yıkılmış,104 bina orta,144 bina ise hafif hasar görmüştür

Toplam hasar : 9473 bina yıkılmış ya da ağır hasar görmüş,9800 bina orta hasarlı, 7889 bina ise az hasarlıdır.

29 Mart gününün ilk ışıkları gecenin örttüğü felaketi olanca çıplaklığı ile ortaya çıkardığında yürekler bir kez daha yandı. Depremin alıp götürdüğü onca canın dışında,felaketin yol açtığı yıkım çok büyüktü. Kasaba baştan aşağı yıkılmış,bir harabeye dönmüştü. 1918 Koca Yangını sonunda kasabanın yerinin değiştirilmesi gündeme gelince Gedizlilerin bırakıp gitmeye kıyamadığı anıt yapılar şimdi birer enkaz yığını haline gelmişti. Uluoymak mahallesi yanıyor,ancak hiçbir şey yapılamıyordu...

Akçaalan ve Kayaköy de 650 ev yanmıştı. Aynı gün Başbakan Süleyman Demirel,Gedizlilerin acısını paylaşmak üzere ilçeye geldi. Devlet, Kızılay ve ordu birlikleri başta olmak üzere tüm kurumları ile Gediz için seferber oldu. Daha günün ilk saatlerinde çadırlar kurulmaya başlanmış, halka ekmek dağıtılmıştı. Halk ve ordu birlikleri bir taraftan enkaz altında kalanları kurtarmaya çalışırken,diğer yandan da süren yangınları söndürmeye çalışıyordu.

Yurdun her köşesinden özel ve resmi kuruluşlardan Gediz’e adeta yardım yağıyordu. Gediz’e çıkan tüm yollar yardım taşıyan araçlardan geçilmez olmuş, ulaşım güçlükle sürdürülebiliyordu.1970 Gediz Depremi Türk ve dünya ajanslarında günün haberi olarak geçti. Gediz bir anda ajanslarına haber ulaştırma telaşı içindeki yerli ve yabancı gazete ve yabancı televizyon muhabirlerinin akınına uğradı.

            Türkiye’de yayınlanan gazete ve dergiler Gediz’e Yardım kampanyaları başlattı. Pek çok ülke de Gediz halkına çeşitli yardımlarda bulunmaya başladı.

            2 Nisan 1970 günlü Hayat Mecmuası,iki çocuğu ile bir Gedizli kadının görüntüsünü kapak yapmıştı. İkinci sayfasında şöyle bir başlık atmıştı Hayat ...

            “Gediz Yıkıldı, Türkiye Kan Ağlıyor...”

            Çadırlar ilçenin açık alanlarına kuruldu. Kızılay devreye soktuğu seyyar mutfaklar aracılığı ile halka ekmek ve sıcak yemek dağıtmaya başladı. Seyyar hastanelerde halk salgın hastalıklara karşı aşılandı,tedavileri yapıldı. Alman teknisyenlerin Geyikçi Deresi üzerine kurduğu su arıtma sistemi yolu ile sağlıklı içme suyu ihtiyacı karşılandı.

            31 Mart günü İsveç Hükümet Temsilcisi Dr.Anders Askpegrenn, 6 Nisanda Yugoslavya Büyükelçisi Muhittin Begiç, 8 Nisanda da İngiliz Dışişleri Bakanı Mıchael Steward ve eşi Gediz’e gelerek halka başsağlığı ve geçmiş olsun ziyaretinde bulundular.

            Batı Almanya,İngiltere ve İsviçre’nin öncülüğünde pek çok ülke Gediz halkının ihtiyaçlarını karşılamak üzere 26.080 çadır,51.471 battaniye,54150 kg naylon örtü,9892 hasır,112 bin kg gazyağı,10 ton kömür, 13 ton sabun, 26 ton yatak-yorgan, 94.500 adet mutfak malzemesi ve 1.179.117.000 kg çeşitli yiyecek maddesi yardımında bulundular.

            7.2 şiddetindeki Gediz Depreminin yarattığı yıkımın boyutu çok büyüktü. Peki,yapılar deprem yönetmeliğine uygun yapılsaydı sonuç aynı mı olurdu? Uzmanların bu soruya yanıtı şöyle olmuştu.”Deprem,binalarda oluşabilecek hafif çatlaklarla atlatılabilirdi.”

            Uzmanlar Gediz’deki bina yapım hatalarını da şöylece belirlemiş ve rapor halinde yayınlamışlardı.

 Gediz’de Bina Yapım Hataları

 1- Evlerin temelleri %90 oranında sığıda inşa edilmiş.

2- Temeller dolgu toprağa ve dere alüvyonlarının üzerine yapılmış.

3- Temelde yuvarlak dere taşı,harç olarak çamur kullanılmış.

4- İskeletlerde yuvarlak kesitli kavak kullanılmış,bağlantıları zayıf yapılmış ve zayıf taşıyıcılar üzerine 40 cm kalınlığında toprak döşeme kullanılmış.

5- Depreme en dayanıklı olan ahşap yapılarda da aynı hatalar yapılmış.

            Bunların hepsi doğruydu Koca Yangında Gediz’deki evlerin tamamına yakını yanmış ve kasabanın yoksul halkı o günün koşullarında yanan evlerinin yerine hangi malzemeyi bulduysa onu kullanarak yeni evini yapmıştı. Şimdi yıkılmış ya da hasar görmüş bu binalar ne olacaktı? İşte tam bu noktada 52 yıllık bir tartışma yeniden canlanıverdi.

            Gediz yine 52 yıl önceki gibi yeniden mi yapılmalı,yoksa kasaba başka bir alana mı taşınmalıydı? Bu soru Gediz’de hararetli tartışmalara neden oluyor, taraflar sorunu kendi doğrularına göre yorumlayarak haklılıklarını kanıtlamaya çalışıyordu. Tartışmalar sürerken devletin teknik elamanları da çevrede incelemelerini sürdürüyor ve hazırlanan raporlar üst birimlerde değerlendirmeye alınıyordu.

            Sonunda hükümetin 5 Ağustos 1970 günlü ve 7-1164 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Gediz’i Karılar Pazarına taşınması kesinlik kazandı.

            Aynı gün Başbakan Süleyman Demirel Yeni Gediz’in temelini attı.

            Gediz ve bölgedeki diğer yerleşimlerin toplam inşaat alanı 500 bin metrekareyi buluyordu. İnşaat alanlarının seçimi için 165 ayrı yerde jeolojik etüt yapılmış,105 yeni yerleşme yeri imar planı tanzim edilmiş 5.375.237.m2 arazi kamulaştırılmış ve 540 hektarlık sahanın harita işlemi sonuçlandırılmıştı.

            Bölgeye yapılacak konut tipleri de : Karkas,tek katlı yığma,ahşap karkas,tuğla dolgu,ahşap karkas bağdadi ve itong şeklinde belirlenmişti.

Kaynak: Çağlar Boyunca Gediz  (Eskigediz Belediyesi Kültür Yayınları)