Eskigediz'de Sosyal Yaşam

Eskigediz’de Sosyal Yaşam

J.Slotkin kültürü “devam eden ve gelişen davranış biçimleri” olarak tanımlar. İnsanoğlu ananeye dayalı bu davranış biçimlerini doğumundan başlayarak, içinde yaşadığı aile, okul ve çevresinden öğrenir.

Bu kuşaktan kuşağa aktarılan kültür değerleri ferdin temel kişiliğini oluşturmasında etkin rol oynar. Bunun için kültür değerlerimizi öğrenmek, kendimizi öğrenmek anlamına gelir.

Gediz’in sosyal yaşamına ait geleneğe dayalı kültür karakterini diğer bir deyişle görenek ve geleneklerini ana başlıkları ile şöyle özetleyebiliriz :

Aile, Komşu ve Akraba İlişkileri

Gediz’in geleneklere dayalı aile yapısı 1970 Depremine değin “geniş aile” tipinde idi. Haneyi oluşturan fertler: Ana, baba, evli oğullar ve eşleri,çocukları ve evlenmemiş kız ve erkek kardeşlerden oluşuyordu. Depremden sonra Gediz’in yeri değiştirildi ve her çekirdek aileye bir konut verildi. Böylece Eskigediz’deki geleneksel aile tipi, ister istemez çekirdek aile tipine dönüştü.

Geleneksel Gediz evinde hane halkı reisi ve aynı zamanda evin sahibi olan babaydı. Akrabalık ilişkileri bütün bir yaşam boyunca sürerdi ki, bu da hanenin temelini oluştururdu. Babanın hane içinde mutlak bir otoritesi vardı, ve oğulların babalarına itaat etmesi beklenirdi. Babanın yanında içki ve sigara içilmez,bacak bacak üstüne atılarak oturulmaz ve yüksek sesle konuşulup gülünmezdi.

Hane içindeki yetişkin kadınlar hane için çalışırdı. Çamaşır, bulaşık yıkama,yemek yapma,çocuk bakma,ev temizliği yapma gibi günlük işlerin dışında, bağ ve tarla işlerinde çalışma, kışlak zahireyi hazırlama, pekmez kaynatma gibi ağır işlerde de hep onlar vardı. Kadınlar sokakta yürürken erkeklerin önünü kesmez,önce onların geçmesini beklerdi. Yemek mutfaktaki ocakta,odun ateşinde ve toprak kaplarda pişirilir ve yer sofrasında genellikle bir kaptan yenirdi. Sofrada konuşulmaz ve gülünmezdi. Yemekten sonraki temizlik için leğen kullanılır, leğen, ibrik, sabun ve havluyu getirip götürme işini gelinler üstlenirdi.

Yatma zamana gelince yüklük adı verilen dolaplardaki yataklar çıkarılıp yere serilir,sabahları da özenle toplanıp aynı yere yerleştirilirdi. Banyo,alt bölümü yıkanma yeri olarak inşa edilmiş bu yüklüklerde yapılırdı.

Akşamları erkekler kahvelere giderken,kadınlar komşu gezmesine gitmeyi tercih ederdi.

Delikanlılar büyüklere ağabey ve amca,akranlarına sağdıç,kendinden küçüklere de oğlum diye seslenirdi.

Mahalledeki komşular arasında mutlak bir sosyal denetim vardı. Gelenek dışı davranışlar eleştirilir ve kınanırdı. Aile içi sorunların çözümünde bile mahallenin saygın kişilerinin arabuluculuğuna önem verilirdi. Akraba ve komşu,yetişmekte olan çocukların terbiyesi ile yakından ilgilenir,komşu gerekirse komşu çocuğunu babası gibi azarlar ve tembihlerde bulunurdu.

Komşuluk ilişkilerinin temelini,yardımlaşma ve paylaşma oluştururdu. “Başına bir şey gelse,uzaktaki akrabalarından önce komşun yetişir” düşüncesi ile hareket edilerek iyi ve kötü günler komşularla paylaşılırdı. Pekmez ve bulgur kaynatma,makarna kesme,yufka açma,tarhana yapma gibi kış hazırlıklarında,hastalık,ölüm,düğün ve davet gibi sıkışık zamanlarda komşu komşunun yardımına koşardı.

Akrabalar birbirini ziyaret ederdi. Aralarında sık sık yemek davetleri yapılırdı. Doğumda, sünnette, okula başlamada,askere gitmede, evermede, hastalık ve ölüm gibi sıkışık ve sıkıntılı günlerde akrabalar arasında sıkı bir işbirliği kurulurdu.

Akraba ilişkilerinde amca baba yarısı,teyze anne yarısı gibi görülürdü. Pişen ya da toplanan ilk mahsulden komşu ve akrabaya gönderilirdi. Ayrıca hasta ve ölü evine en aşağı bir hafta olmak üzere yemek verilirdi. Ölü evine yapılan taziye ziyaretine “Hüküm Allah’ın Ziyareti” verilen yemeğe de “Eren Yemeği” denirdi. Cenaze sahipleri de cenazenin gömülmesinden birkaç gün sonra taziyeye gelenlere “Hayır Pidesi” dağıtırdı. İçine haşlanmış et ve helva konan pideler muska gibi katlanarak dağıtılırdı. Zaman içinde hayır pidesinin yerini çörek,ekmek ve şeker aldı.

İnsan ilişkilerinin özel bir yanı da kan kardeşliği, süt kardeşliği ve ahiret kardeşliği ile ilgili olanıydı. Taraflara mutluluk ve mutsuzluğu paylaşma ve her koşulda yardımlaşma görevi yükleyen bu ilişkiler günümüzde unutulmuş gibidir.

Evlenmeler Gediz’in sosyal yaşamında en göz alıcı eğlence fırsatları yaratırken, komşular ve akrabalar arasında da dayanışmaya dayalı ilişkilerin pekişmesini sağlardı. Düğünler için sonbahar ve kış mevsimi tercih edilir ve bir ailenin neredeyse bir yıllık gelirine mal olurdu. Evlenmeler daha çok görücü usulüyle yapılırdı.

Ekmek Etme

Gediz’de 1970 Depremine değin ekmek, evin kadınlarınca mahalle fırınında yapılırdı. Her on günde bir evin kadınlarının bütün bir gününü alan ekmek yapma işine Gediz’de “ekme etme” denirdi. Kasabada iki tane somun ekmeği üreten fırın olmasına karşın Gedizliler “Pazar Ekmeği” dedikleri somun ekmeğinden çok ev ekmeğini tercih ederdi.

Ekmek etme günü evin kadınları fırında yakılacak odunu unu hazırlar ve teknelerini de alıp fırının yolunu tutardı. Fırından çıkan taze ekmeklerden birkaç tanesi “göz hakkı” olarak dağıtılırdı. Ekmek yapıldığı gün sade,soğanlı ve peynirli pide de yapılırdı.

Çamaşır Günü

Her hanenin ekmek etme gününden başka bir de çamaşır günü olurdu. Evin kadınları biriken çamaşırları yıkamak için ya, Kayacık, Salur çamaşırlıklarını ya da, kasaba içindeki genel çamaşırlıklardan birini seçerdi. Çamaşırlıklara genellikle birkaç komşu kadını hem yardımlaşmak, hem de birbirlerine soluk yoldaşı olmak için birlikte giderdi.

Kış Hazırlıkları

Yaz sonuna doğru tüm evlerde telaşlı bir kış hazırlığı başlardı. Un öğütme,pekmez bulgur kaynatma,tarhana salça yapma,turşu kurma,nişasta çıkarma, makarna şehriye kesme,yufka pişirme gibi işler yapılırdı.

Ayrıca kışın yakılacak odun,hayvanların yiyeceği saman ve yem de hane halkının düşünmek zorunda olduğu önemli ihtiyaçlardandı. Küpe kavurma basma,kuyruk ve iç yağı ile susam yağının karışımından düzme yağı hazırlama ve et kurutma da o günlerin vazgeçilmez kış hazırlıkları arasında idi.

Evin bir odası kışlık meyveleri depolamak için ayrılırdı. Asmalık üzüm salkımları özenle iplere dizilip duvarlara asılır, elma, ayva, muşmula gibi diğer meyveler kümeler halinde odanın zeminine serilirdi.

Kış hazırlıklarını eksiksiz tamamlayanlar kışı sorunsuz atlatır,ev gezmeleri ve davetlerde çekme helvası (pişmaniye), kar helvası sefaları yaparak kışın tadını çıkarırdı.

Yaren Odaları

Erkekler aynı değer yargılarını paylaşan dostları ile bir araya gelerek yaren odası kurardı. Kökleri ahilere kadar uzanan bir gelenekten gelen yaren odalarının her birinin bir adı vardı.

Yaren başı tarafından yönetilen ve üyeleri arasında sosyal ekonomik dayanışmayı,sohbet edip eğlenmeyi amaçlayan geleneksel kökenli bu kurumlar işlevlerini günümüzde de sürdürmektedir.

Sohbet denen yemekli ve müzikli eğlence geceleri üyelerin evlerinde ve sırayla yapılırdı. İster yaren sohbeti,ister akraba daveti olsun misafirlerin önüne mutlaka “takım yemek” çıkarılırdı. Takım yemek, çorba, et, dolma, su böreği, bamya, pilav, tatlı, sütlaç, salata ve hoşaftan oluşurdu.

Gediz’in yemek kültürü, halkın dilinde hoş deyişlere dönüşmüştü. İşte bunlardan birkaçı :

Çorba çavuş

Et vezir

Gerisi ıvır zıvır

Çorba köyden güç bela çıkarır

Pilav tarlaya kadar götürür

Et hem götürür hem getirir

Ye eti iç suyu donsun

Ye tatlıyı içme suyu öysün...

Deyişlerdeki ete övgü dikkat çekicidir.

Takım yemeği sonunu işaret ettiği için pilava “kara haberci” tatlıdan sonra verildiği için de sütlaca “itfaiye” yakıştırması yapılan Gediz’de bu gelenek azalsa da sürmektedir.

Gediz’de Bahar Şenlikleri

Nisan ayının ilk pazarı Eskigediz’de halk Topçu Kayasına çıkar,gelen baharı karşılardı. Bir hafta sonra da Hacıbaba Köyü bu geleneksel bahar gezilerinden ikincisine ev sahipliği yapardı. Nisanın son pazarı Kayacıkta sadece kızların katıldığı ve kendi aralarında eğlenerek piknik yaptıkları Kız Kayacığı günü idi. Mayısın ilk pazarı ise tüm Gediz halkının katılımı ile bir bahar şenliğine dönüşen Kayacık günü idi. O gün kayacık,geleneksel kıyafetlere bürünmüş kadınları,çelik-çomak oynayan,uçurma uçuran çocukları,mallarını satmaya çalışan satıcıları ile cıvıl cıvıl, coşkulu bir kalabalığı ağırlarlardı.

Gediz’de Gösteri Günleri

Yaz mevsiminin sonuna doğru yoğun işlerinden bunalan halkın imdadına cambazlar,motosiklet göstericileri ve çadır tiyatrocuları ile çadır göstericileri yetişirdi.

Muammer Yankı Çığrıl her yaştan Gedizlinin yıl boyunca beklediği ve hiçbir gösterisini kaçırmadığı ünlü cambazdı. O ekibiyle her yıl Gediz’e gelir. İpini Kocabahçe Meydanında kurardı. Halk her gün meydanı hıncahınç doldurur,cambazın hayranlık uyandıran gösterilerini birkaç kuruş karşılığında heyecanla izlerdi.

Dev ahşap bir silindirin düz duvarına motosikleti ile tırmanıp daireler çizen motosiklet göstericisi de Gediz’de büyük ilgi ve heyecanla karşılanırdı.

Gediz’in tek düze sürüp giden sosyal yaşamını renklendirip canlandıran en önemli etkiliklerden biri de çadır gösterileri idi. Ülke dışından getirilen yılan,sırtlan,maymun gibi farklı iklimlerin hayvanları birer hilkat garibesi (garip yaratık) diye tanıtılır ve çadırlarda sergilenirdi. Çeşitli sanatsal etkiliklerin sergilendiği çadır tiyatroları ise en çok gençler arasında ilgi görürdü. Gediz’de ilgi ile izlenen en önemli spor dalı güreşti. Özellikle bahar aylarında düzenlenen güreş müsabakalarına o günlerin ünlü güreşçilerinin yanı sıra yöre güreşçileri de katılırdı. Göklerli Halil,Üçbaşlı Şerif,Güneyköylü Kara Mahmut,Ahmet ve Hacı Mehmet pehlivanlar çıkardıkları güreşlerle üne kavuşmuş Gedizli pehlivanlardı.

Cirit oyunları ve dombay (manda) güreşleri de halk arasında heyecanla izlenen etkiliklerdendi.

Namaz Odunu

Kandil günlerinde çocuklar, bir Osmanlı mahalle örgütü olan ve mahalle yerleşiklerinin ortaklaşa karşılanması gereken giderleri için kurulmuş Avarız Akçası Vakfı ile ilgili bir geleneği sürdürdü.

Daha önceden hazırlıklı olan ev sahibi bu çağrıya mutlaka uyar,çocuklara ya birkaç odun,ya da birkaç kuruş verirdi. Çocuklar topladıkları odun ve paraları cami ihtiyaçlarının karşılanması için mahalle imamına teslim ederdi.

Ramazan Ayı ve Ramazan Topu

Ramazan ayında iftar ve sahur zamanı Topçu Kayasından atılan topla duyurulurdu. Çocuklar iftar saatlerinde kümeler halinde toplanır ve hep birden :

Topçu topunu atamazsın

Kızını bana satamazsın!

Diye bağırarak kendilerince topun bir an önce atılmasını sağlamaya çalışırdı. Akşam namazına camiye gelenler, beraberlerinde bolca iftarlık getirir ve bunları cami avlusunda toplananlara dağıtırdı.

Teravih namazını her akşam başka bir camide kılmak o günlerin vazgeçilmez geleneklerinden biri idi. O günlerin sahur yemekleri özenle hazırlanırdı. Özellikle kavurma ve hindi suyu ile yapılan tirit, su böreği,tepsi lokumu, erik hoşafı ile sevilerek yenen sahur yemeklerindendi.

Küçük çocukları oruca alıştırmak için “tekne orucu” adı ile anılan yarım gün oruç tutturulurdu. Çocuklar iftar vaktinde alınan iftarlıklarla sevindirilir ve böylece oruca alıştırılırdı.

Dinî Bayramlar

Dini bayramlarda bayram yerlerine, dolanma, tahterevalli ve salıncaklar kurulur, çocuklar bayram paralarını buruda harcardı. Ramazan Bayramı için çörek, Kurban Bayramı için mutlaka baklava yapılır,bayram ziyaretine gelenlere ikram edilirdi.

Kurbanlık hayvanlar arife günü süslenir ve çocuklar tarafından topluca gezdirilirdi. Bayramlık giysiler terzi çıraklarınca evlere dağıtılır,evin erkekleri bayram namazına bayramlıklarını giyerek giderdi.

Pazar İşi

Gediz halkının en önemli geçim kaynağını tarım oluştururdu. Toplanan üründen elde edilen gelir, ailenin gaz, tuz, bez, şeker, çay gibi ihtiyaçlarını karşılamada kullanılırdı. Pazara götürülecek sebze, meyve ve tahılın toplanması, taşınması ve satılmasında evin erkekleri kadar kadınlarına da büyük iş düşerdi.

Gediz’de haftanın günleri çevre yerleşim pazarlarının adları ile şöyle anılırdı.

Pazartesi Örencik

Salı Emet

Çarşamba Uşak Pazarı

Perşembe Cuma Akşamı

Cuma Cuma

Cumartesi Gediz Pazarı

Pazar Gireği (Aslanapa’nın eski adı)

Gediz pazarı 100’e yakın köy halkının pazarlandığı çevrenin en kalabalık ve canlı pazarlarının başında gelirdi. O gün geçimini tarımdan sağlayanların yanında Gediz esnafının da yüzü gülerdi. Köylerde dükkan olmadığı için başta güveç dükkanları,helvacılar ve kebapçılar olmak üzere tüm dükkanlar dolar taşardı. Demircilik, nalbantçılık, semercilik, kalaycılık, tenekecilik gibi bu günün Gediz’inde artık görülmez olan iş kolları o günlerin en gözde mesleklerindendi.

Gediz’de Cuma günleri de hayvan pazarı kurulurdu. Bu günün statü belirleyici ev-araba-iyi bir iş üçlemesi o günlerde halkın dilinde,

Tekmende bağım

Uluoymak ta evim

Şıngırdaklı eşeğim var

biçiminde seslendirildi.

Karcı

Yaz aylarının kavurucu sıcağında Gediz sokaklarında “Karcı geldi ha!” diye bağırarak eşeğine yüklediği karı satmaya çalışan karcılara rastlanırdı. Karcılar karı, Şaphane Dağı’ndan getirir, testere ile kestikleri bir parça karı birkaç dilim ekmek ya da beş on kuruş para karşılığı satardı.

Aslında karcılık zor bir işti. Karcılar sonbaharda dağın en çok kar tutan bölgelerinde çukur açar, kışın yağan kar bu çukurları doldururdu. Yaz gelince karcılar eşek ve katırlarla sarp ve tehlikeli patikaları aşarak kar çukurlarına ulaşır,hayvanlara yükledikleri karı Gediz’e getirerek lokantacı ve kahvecilere,kalanını da sokaklarda halka satardı.

Gediz’in Günlük Konuşma Dilinde Kullanılan Gediz’e Özgü Sözcükler

Annaç karşı taraf

Alsan gösteriş

Abranmak toparlanmak

Avkmak azarlamak

Alaklamak acele etmek

Ahar yalak

Ayar tahıl ölçeği(1 kile)

Anduvarı sınır duvarı

Angnanmak boylu boyunca yatıp uzanmak

Altılama küçük görmek, hor görmek

Buymak üşümek

Beketmek kapamak

Badanaz bitkilerde külleme hastalığı

Beregarı şöyle-böyle

Cıba çocuk

Cıbareşi aort damarı

Cıngırdık tahterevalli

Cumaaşamı Perşembe

Cocur tavuğu hindi

Çükündür şeker pancarı

Cona kalça

Candırmaöldüren muşmula

Beşbıyık muşmula

Dada bebek

Dedek böbrek

Dumağı nezle

Demiste toprak dam

Dedeyemişi yabani mersin(Enir)

Dalamak ısırmak

Enke işaret sıfatı

Ellak yağcılık yapan

Evvede keşke

Ebermek getirmek

Essah sahi

Evsmek çokluk

Erpik et için-yumuşak

Evehlemek sabırsızlık

Encik enik

Eyisoyu iyice

Eza kibrit

Eletmek götürmek

Eşra kavgacı

Farımak yaşlanmak

Fernos bir çeşit gaz lambası

Gavgımak zıplamak

Gale gayri-artık

Kabıldak kozalak

Gelberi tırmık

Geriz kanalizasyon

Gırgır fermuar

Gavız buğday kabuğu

Gireği Pazar

Kıllensimek önemsemek

Galçın çizme

Göveri sebze

Göze kalbur

Gökgörmedik sonradan görme

Gerezlimek korumaya almak

Günaşkı ayçiçeği

Haranı büyük tencere

Hırşa mutlaka

Havrız lazımlık

Horta dedikodu

Hemnolmak kin duymak

Hışdanmak aldırış etme

Hinçik şimdi

Iskıran hamur kazıyıcı

Irvak kaynatılmış şerbet

İlezir rezil

İlikmenkandili bir tür gaz lambası

İdare lambası bir tür gaz lambası

İmik beyin

İsteyici dilenci

Hıyra vazgeçilmezi

Küşküre rende

Kaharna testi, küp yapılan atölye

Kesmik kil

Kef pişen etin suyu üstünde biriken köpük

Kabayel lodos

Kehel tembel

Kemkem pısırık zayıf

Kelem lahana

Kuşhane bir çeşit tencere

Kuşbidesi madımak otu

Karlık tavandan dama çıkılan bölüm-tavan ışıklığı

Kupa bardak

Mında murdar

Makalet tafra

Müzmehel ziyan olma

Mintan ½ kile tahıl ölçeği

Malak kapı madalı

Makmakpilav kuşu baykuş

Nefeli küçük üzüm salkımı

Öymek içine işlemek

Ösen herhalde

Pişirgeç ekmeği fırına sürmede tahta araç

Söngiye fırını temizlemekte kullanılan bir çeşit süpürge

Sürüntü aşağılık

Sangıdak şaşkınlık yaratacak biçimde aniden

Sangı seli ani sel baskını

Sangı ölümü ani ölüm

Saka bir tür geleneksel giyisi

Sivitmek çaresiz-büzülmüş

Sile hayvan yemliği

Sarımsak tirkisi sarımsak döyücü tahta havan

Sabolalı sabahtan beri

Şivşirme kışkırtma

Şaybıl şımarık

Şinik ¼ kile tahıl ölçeği

Şapına üzüm ezmekte kullanılan bir çeşit havuz

Şılama parlama

Sıyırma taze fasulye

Sığır biriği sığırların toplandığı yer

Şarşör ağzına geleni söyleyen

Onmak iyileşmek

Tülleme atlama

Teyin sincap

Tırkazlama kapıyı sürgüleme

Tıngırtokmak takla

Tura dam

Ters gübre

Tersik gübrelik

Tapsımak tadı bozulmak

Tokat tahta çit

Tatavıya boşuna

Teriyolmuş iyi olmuş-oh olsun

Teperotu havuç

Tatlıçorba aşure

Uzacık sapan

Ursulamaya gözü kapalı

Ürüsüm moda

Yastıgaç üstünde hamur açılan tahta

Yolak yol kenarındaki su yolu

Yalım galiba

Yılık düz olmayan –yamuk

Yuluk eski ayakkabı

Yazlık sofa

Zere sahiden

Zırıncımak inlemek

Yeyni hafif

Yivme gelişme

Gediz Atasözleri

At ile kadının yediği aranmaz

Ağzını açma, çuval ağzı aç

Anırmayan eşeğin varsa kahve kapısına bağla

Ananın ekmeğine kuru, çorbasına duru denmez

Aslını inkar eden haramzadedir.

Allah dağına göre kış verir.

Delik taş yerde kalmaz.

Elmayı soya soya,armudu saya saya, üzümü çöpüne kadar,pekmezi küpüne kadar.

san ye,dayak bulursan kaç

Elle mantar avına çıkılmaz.

Fırıldak yap para kap.

Güzellik bir sivilceye,zenginlik bir kıvılcıma bakar

İyilik iyilik olsa, koca öküze bıçak vurulmazdı

Kırkından sonra kız alma el alır,çay kıyısından ev alma sel alır.

Korkarım orta cemrenin kışından, sarı öküzü ayırır eşli eşinden.

Keşkek dövüldükçe tatlanır.

Kul daralmayınca Hızır yetişmez.

Kara gün kararıp kalmaz.

Malın boğazdan geçeni maldır.

Sağ olana her gün bayram

Görünen dağın ardı yakındır.

Varsa evde huzurun, gir oyna çık oyna, yoksa evde huzurun gir ağla çık ağla.

Yalanın endazesi olmaz.

Yaş satan taş satar.

Yiyenle doğrayan bilir.

Kardeş kardeşin ne onduğunu, ne öldüğünü ister.

Dükkan kapısı hak kapısıdır.

Sizin evde yiyelim içim, bizim evde gülüp oynayalım.

Olmayacak hacıyı deve üstünde yılan sokar.

Gediz Deyimleri

Al bohçaya dönmek kızarmak

Ananın kül attığı yer çok yakın

Ağırlığını yenitmemek değerini düşürmemek

Aşık atmak yarışmak

Aşığını kurşunlamak işini bilmek

Akarken doldurmak fırsatı değerlendirmek

Başına tuz torbası geçmek sorumluluk almak

Başını bağlamak evlendirmek

Cibresi çıkmak çok yorulup terlemek

Çember parası olmak işe yaramamak

Çeşidi kırık çok çeşitli

Cuma bağına gitmek tatil günü bağa gitmek

Değirmen mi sattın israf etmek

Dışarda hava adam arıyor hava çok soğuk

Et bırakmak külbastı pişirmek

Ekmek yazmak ekmek hamurunu dizmek

Ekti oğlak eline ayağına dolaşmak

Enine boyuna iri cüsseli

Ekmeğini eline almak iş sahibi olmak

Ev kaldırmak ev temizliği yapmak

Ekmek etme ekmek pişirmek

Elma kırmak elma toplamak

Eli tabancalı kavgacı

Eşeğini gölgeye bağlamak işini bilmek

Feylini tanımak denemek

Feril feril yanmak kanlı canlı

Güçüzmek üzmek

Gele gele geldik değirmene şimdi düşünme zamanı

Geniş karınlı vurdum duymaz

Göye taş atmak yaramaz

Gavgım gavgım gavgımak yerinde duramamak,zıplayıp durmak

İki deli bir akıllıya danışmak bir iş yapmadan önce soruşturmak

İbrimlere çıkmak çok öfkelenmek

Kil alacak yörük gibi bakmak tereddüt etmek

Kulunç kırmak omuza masaj yapmak

Kırıklanmak oyalanmak

Kapaksız olgunlaşmamış insan

Keşkek olmak halsiz düşmek

Kıblenin kırk olması şaşırıp öfkelenmek

Makaret satmak kapris yapmak

Laleci kesilmek bıkıp usunmak

Müzmehel olmak ziyan olmak

Ne eğlere gelir ne semere işe yaramaz

Od salmak fırını yakmak

Oldu olacak kırıldı kör nacak olup bitene üzülmenin yararı yoktur.

Pekmezini akıtmak yaralamak

Paçal etmek karıştırmak

Sıvık sakızı yüzsüz utanmaz

Söyelip kalmak tek başına kalmak

Sabahı diri tutmak uyuyamamak

Şeytan pabucu dikmek kötü şeyler tasarlamak

Tatavaya konuşmak boş konuşmak

Taban ocağa yapmak ayakları ocakta ısıtmak

Yağlarım eridi çok üzüldüm

Yemeği ocağa vurmak çömleği ocağa koymak

Uruzlamaya gitmek gözü kapalı gitmek

Yıkık değirmende altı ay eylenmek zamanı boşa harcamak

Yağmurlu günde tavuk sulamak boş işlerle uğraşmak

Yuları ele vermek başkasına buyruğuna girmek

Yok yoksul kel öksüz acınacak durumda olmak

Yandı Kerimin arpa tarlası felakete uğramak

Yeter ekmeğine düşmek iflas etmek,çok fakirleşmek

Zevk geçmek alay etmek-unutmak

Zift ile şeytan tutmak olmayacak işle uğraşmak

Bal kuyusuna düşmek şansı yaver gitmek

Ayağa binmek ayaklanmak

Yalabık oynamak şimşek çakması

Talaşını çıkarmak yaralayıp bağırsaklarını dışarı çıkarmak

Karnında al pul olmamak iyi niyetli

Gediz Tarhanası

Yeteri kadar kırmızı biber, soğan ve arzu edildiği kadar acı biber rendelenir. Buna un, yoğurt, nane, maya ve tuz ilave edilerek yoğrulur. Yoğrulan tarhana hamuru mayalanmaya bırakılır. 10-12 gün mayalanıp ekşiliği giden tarhana hamuru gölge bir mekana lokma lokma dökülür. Arada bir alt üst edilip az nemli hale gelinceye değin kurumaya bırakılır. Az nemli hale gelen tarhana ufalanır ve elenerek kurumaya bırakılır. Kuruyan tarhana bir yıl süre ile kullanılmak üzere bez torbalarda saklanır.

Pişirilmesi

Orta boy bir tencereye yeteri kadar su konup ılıması beklenir. Belli ölçüde tarhana ılıyan suya ağır ağır dökülürken bir yandan da sürekli karıştırılır. Karıştırma işlemi çorbanın kaynamasına değin sürdürülür. Bu arada başka bir kaba yeteri kadar yağ, domates, tuz ve birkaç diş sarımsak konarak iyice pişirilir. Bu karışım kaynayan çorbaya ilave edilerek servis yapılır. Son yıllarda Gediz tarhanasının ünü, ilçe sınırlarını aşarak tüm ülkeye yayılmıştır. Gediz’de üretilen tarhananın yıllık üretiminden onbeş tonluk kısmı ilçe dışında pazarlanmaktadır.

Gediz Güveci

Gediz güveci özellikle oğlak ve erkecin kaburga kısmından elde edilen parça etlerden yapılır. Etler yağlı kısımları alta gelecek biçimde güvece hiç su koymadan yerleştirilerek fırına sürülür. Bu arada domates, soğan, biber, salçalı su yeteri kadar tuz ilavesiyle kaynatılır. Bir buçuk saat fırında bekletilen güveç çıkarılır. Etler bu defa yağlı kısımları üste gelecek biçimde tekrar güvece yerleştirilir. Üzerini örtecek biçimde hazırlanan karışımdan ilave edilir ve tekrar fırına sürülür.Bir buçuk saat sonra fırından çıkarılan güveç, soğanla servise sunulur.

Sırık Kebabı

Gediz’de sırık kebabı için güveçte olduğu gibi erkeç, ya da, oğlak tercih edilir. Kesilip içi temizlenen keçi sırığa birkaç çivi yardımı ile sabitlenir. İçi ve dışı tuzlandıktan sonra kebap ocağının önünde hazırlanan çatal ağaç kazıklara yerleştirilir. Ancak bundan önce ocaktaki odunların iyice yanması ve kor haline gelmesi önemli bir ayrıntıdır.

Sırık kebabı en az dört, en çok altı saat boyunca ağır ağır çevrilerek iyice kızartılır. Kebap iyice kızardıktan sonra servis yapılır. Sırık kebabının en lezzetli kısmı, Gediz’de “barak” diye anılan çıtır çıtır kızarmış kısmıdır. Kebap kızarırken eriyip damlayan yağlar bir tepside toplanır. Gedizliler bu yağa ekmek batırarak yemeği çok sever.

Gediz Höşmerimi

Bir kilogram taze peynir derin bir kabda iyice ezilerek, üzerine yeteri kadar sıvı yağ, bir kase un, irmik ve bir paket kabartma tozu ilave edilerek, yoğrulmuş hamur kıvamına gelinceye değin pişirilir. Pişen karışım yağlanmış tepsiye yayılıp, kare biçiminde kesilir ve fırına verilir.

Höşmerim fırındayken yedi su bardağı şeker ve altı su bardağı su ile hazırlanan şerbet kızarıp fırından çıkarılan höşmerimin üzerine ilave edilir. Şerbeti verilen höşmerim, kısık ateşte on beş yirmi dakika tekrar pişirilir. Soğumaya bırakılan höşmerim artık servise hazırdır

Kaynak: Çağlar Boyunca Gediz (Eskigediz Belediyesi Kültür Yayınları)